Giáo dục là chìa khóa phát triển đất nước, hướng tới mục tiêu quốc tế, nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh của giáo dục Việt Nam.

Đất nước ta đang đứng trước vận hội lịch sử để phát triển bứt phá. Vì vậy, yêu cầu của việc xây dựng con người, phát triển nguồn nhân lực chất lượng được đặt ra cấp bách, đòi hỏi phải phát triển mạnh mẽ giáo dục và đào tạo.

Nhân dịp khai giảng năm học mới, phóng viên TTXVN đã có cuộc trò chuyện với PGS.TS Hoàng Minh Sơn, trên cương vị mới là Chủ tịch Hội đồng, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, về việc triển khai những nội dung trong Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.

- Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó tiếp tục nhấn mạnh quan điểm nhất quán: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, quyết định tương lai dân tộc.” Theo ông, giáo dục đóng vai trò như thế nào trong khát vọng đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển?

PGS.TS Hoàng Minh Sơn: Một quốc gia phát triển là quốc gia có nền kinh tế hiện đại, năng suất lao động và thu nhập cao, đời sống nhân dân được bảo đảm, thể chế minh bạch và phát triển bền vững.

Việt Nam tuy đã đạt nhiều thành tựu đáng ghi nhận nhưng vẫn là nền kinh tế đang phát triển, chủ yếu dựa vào lao động giá rẻ và thâm dụng vốn. Trong bối cảnh đó, tài nguyên lớn nhất và vô hạn của chúng ta chính là trí tuệ con người.

Giáo dục chính là chìa khóa để biến tri thức thành trí tuệ và biến trí tuệ thành sức mạnh. Giáo dục mầm non, phổ thông là nền tảng hình thành nhân cách, phát triển phẩm chất và năng lực người học.

Giáo dục nghề nghiệp giữ vai trò then chốt trong phát triển lực lượng lao động kỹ năng cao. Giáo dục đại học là nòng cốt phát triển nhân lực trình độ cao, nhân tài, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Chỉ bằng con đường ấy, Việt Nam mới có thể bứt phá về năng suất, vượt qua bẫy thu nhập trung bình, giữ vững độc lập, chủ quyền và hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia phát triển, hùng cường, hưng thịnh và hạnh phúc.

- Nghị quyết 71 đặt mục tiêu đến năm 2030 đưa giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến châu Á và đến năm 2045 thuộc nhóm 20 nền giáo dục hàng đầu thế giới. Theo ông, đâu là những yếu tố then chốt để hiện thực hóa các mục tiêu đầy tham vọng này?

Một nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực châu Á, tiến tới thuộc nhóm hàng đầu thế giới phải là nền giáo dục công bằng, bao trùm, hiện đại và chất lượng, đạt các chỉ số đối sánh quốc tế tương ứng.

Nghị quyết đã đưa ra 8 nhóm nhiệm vụ, giải pháp mang tính toàn diện, chiến lược và đột phá để hiện thực hóa các mục tiêu lớn này, trong đó tập trung vào ba yếu tố then chốt, đó là nguồn lực, động lực và không gian phát triển.

Nghị quyết đã nhấn mạnh: “Đột phá phát triển giáo dục và đào tạo phải bắt đầu từ đổi mới tư duy, nhận thức và thể chế. Tạo đột phá về nguồn lực, động lực và không gian mới cho phát triển giáo dục và đào tạo.”

Với yếu tố nguồn lực, cần tập trung thực thi các giải pháp tăng cường thu hút và sử dụng hiệu quả các nguồn lực cho phát triển mạng lưới trường lớp, hiện đại hóa cơ sở vật chất, xây dựng đội ngũ nhà giáo đạt chuẩn và hỗ trợ hiệu quả người học (không để học sinh, sinh viên nào bỏ học vì điều kiện tài chính).

Về yếu tố động lực, cần tập trung hoàn thiện, đổi mới các cơ chế, chính sách tạo động lực để đội ngũ nhà giáo phát huy năng lực và toàn tâm cống hiến; tạo động lực để người học nỗ lực học tập, nghiên cứu và phát triển bản thân; tạo động lực để các cơ sở giáo dục thi đua đổi mới sáng tạo, cạnh tranh bình đẳng và hợp tác phát triển; tạo động lực để nhiều tổ chức, cá nhân trong xã hội quan tâm đầu tư, tài trợ và chung tay phát triển giáo dục.

Trong yếu tố không gian phát triển, tôi cho rằng cần tập trung hoàn thiện thể chế và thực thi đồng bộ các giải pháp khác nhằm tạo hành lang pháp lý thông thoáng, mở rộng không gian phát triển cho các cơ sở giáo dục thông qua cơ chế tự chủ toàn diện không phụ thuộc yếu tố tài chính, quy hoạch, sắp xếp tối ưu mạng lưới và mở rộng diện tích trường lớp, thúc đẩy giáo dục đào tạo trên không gian số và ứng dụng công nghệ tiên tiến (như trí tuệ nhân tạo, lớp học thông minh...), tạo không gian đổi mới sáng tạo, môi trường học thuật liêm chính cho đội ngũ nhà giáo và người học phát huy mọi tiềm năng…

Cuối cùng và quan trọng nhất đó là sự tham gia chủ động, tích cực của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, tạo sự cộng hưởng về nguồn lực, động lực và không gian cho giáo dục, đào tạo phát triển bứt phá, như đã nhấn mạnh trong Nghị quyết: “Phát triển giáo dục và đào tạo là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Nhà nước giữ vai trò định hướng chiến lược, kiến tạo phát triển, bảo đảm nguồn lực và công bằng trong giáo dục; bảo đảm đủ trường, đủ lớp, đủ giáo viên đáp ứng nhu cầu học tập của người dân. Toàn xã hội có trách nhiệm chăm lo, tham gia đóng góp nguồn lực và giám sát phát triển giáo dục.”

- Nghị quyết 71 đề cập đến việc có một trường đại học Việt Nam lọt vào top 100 thế giới vào năm 2030 và 5 trường lọt vào top 100 thế giới vào năm 2045. Theo ông, điều này đòi hỏi sự thay đổi đột phá nào về cơ chế chính sách, quản trị đại học và chương trình đào tạo?

Nghị quyết 71 đã xác định đầu tư mạnh và có các cơ chế đặc thù, vượt trội để phát triển 3-5 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế, đào tạo nhân tài quốc gia.

Trước đó, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị cũng đã được ban hành nhằm tạo đột phá về thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, trong đó, các cơ sở giáo dục đại học đóng vai trò nòng cốt về nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.

Mô hình đại học đẳng cấp thế giới đã được thực thi tại nhiều quốc gia, có cả kinh nghiệm thành công và chưa thành công. Trong đó, ba yếu tố thành công cốt lõi bên trong một đại học đẳng cấp thế giới được nhiều chuyên gia đúc kết bao gồm nguồn lực dồi dào, quản trị thuận lợi và tài năng hội tụ, hoàn toàn phù hợp với ba yếu tố then chốt về nguồn lực, động lực và không gian phát triển như đã nói chung cho cả hệ thống giáo dục.

Theo tôi, cần 5 đột phá để đạt những mục tiêu đề ra trong Nghị quyết đối với giáo dục đại học.

Đột phá thứ nhất, đó là chính sách bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, bao gồm cả quyền tự thực hiện quy trình xét chọn và bổ nhiệm giáo sư, phó giáo sư và cán bộ quản lý đơn vị chuyên môn, tuyển dụng và thuê giảng viên từ nước ngoài.

Đột phá thứ hai, đó là chính sách đầu tư và phân bổ nguồn lực cho giáo dục đại học theo sứ mạng, chất lượng và hiệu quả hoạt động, trong đó ưu tiên đầu tư hết tầm cho một số ngành, lĩnh vực khoa học và công nghệ trọng điểm tại một số đại học có năng lực và uy tín cao nhất.

Đột phá thứ ba, đó là chính sách hỗ trợ, thu hút đội ngũ giảng viên giỏi từ nước ngoài, thúc đẩy gắn kết đào tạo tài năng, đào tạo tiến sĩ với nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đột phá thứ tư, đó là chính sách thúc đẩy hợp tác, liên kết giữa các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm theo ngành, lĩnh vực, hợp tác với doanh nghiệp và hợp tác quốc tế nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực và tập trung giải quyết những bài toán lớn của đất nước (theo mô hình 3 nhà: Nhà nước-Nhà trường-Doanh nghiệp).

Đột phá thứ năm, đó là chuyển đổi số toàn diện, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, nâng cao chất lượng và hiệu quả trong công tác quản trị đại học, đào tạo và nghiên cứu.

- Trên cương vị mới là Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, ông dự kiến sẽ thúc đẩy việc triển khai Nghị quyết 71 như thế nào trong mô hình đại học quốc gia?

Nghị quyết 57 và Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị đã mở ra cơ hội to lớn cho hệ thống giáo dục đại học nói chung và cho 2 đại học quốc gia nói riêng phát triển bứt phá trong giai đoạn tới. Vì thế, Đại học Quốc gia Hà Nội phải đóng vai trò tiên phong và hình mẫu triển khai thành công 2 nghị quyết đặc biệt quan trọng này.

Để phát huy thế mạnh của mô hình đại học quốc gia, tôi cho rằng, một trong những nhiệm vụ cốt lõi là phải phát huy vai trò và sức mạnh liên kết của các trường đại học thành viên, các trường và viện nghiên cứu trực thuộc, đẩy mạnh hợp tác với các cơ sở giáo dục đại học khác trong nước và quốc tế, cũng như hợp tác với doanh nghiệp để cùng giải quyết những bài toán lớn của đất nước.

Sẽ có rất nhiều việc cần thời gian nghiên cứu thấu đáo, trước mắt, Đại học Quốc gia Hà Nội sẽ tập trung xây dựng kế hoạch thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp liên quan của Nghị quyết 71, đồng bộ với triển khai Nghị quyết 57 để hiện đại hóa, tạo đột phá phát triển Đại học Quốc gia Hà Nội theo các định hướng, mục tiêu đã đề ra.

- Trân trọng cảm ơn ông.